Kako spriječiti razvoj filoksere na američkoj i evropskoj vinovoj lozi?

Filoksera - Peritymbia vitifolii (Phylloxera vastatrix) porijeklom je iz Sjeverne Amerike, odakle je prenesena sa sadnicama američkih sorti vinove loze. U Evropi je izazvala propadanje svih vinograda i neprocjenjive materijalne štete tako da se tada loza održala jedino u malobrojnim zasadima podignutim na pjeskovitom zemljištu. Oštre ivice čestica pijeska oštećuju kožu uši pri njenom prodiranju u zemljište i tako je ometaju da dođe do korijena usjeva, odnosno do njegovog uništavanja.  

Ovaj problem danas je riješen kalemljenjem evropske loze na američku.

Značaj pomenute štetočine ispoljava se u oštećenju lista američkog tipa zasada u matičnjacima vegetativnih podloga, kao i prenošenju virusnog oboljenja srži, odnosno infektivne degeneracije.

U toku razvoja filoksere na ovom tipu, razlikuju se dvije osnovne forme uši, iz familije Phylloxeridae - šišaruša ili galikola, koja živi na listu i korjenašica, odnosno, radicola.

U proljeće naseljava lice lista

Unutar navedenih formi postoje i drugi morfološki različiti oblici, čija boja varira od žutozelene do žutosmeđe.

Na američkoj lozi filoksera prezimljava u stadiju zimskog jajeta, položenog na ili pod naljuštenu koru nadzemnih dijelova čokota. Jaje je izduženo i maslinasto zeleno. U proljeće se iz njega ispili osnivačica koja odlazi na lice lista. Na mjestu uboda u lisno tkivo obrazuje se na naličju šuplja bradavica ili šišarka, odnosno gala, čiji se otvor nalazi na licu. Gala je veličine oko pet milimetara. Kada se osnivačica razvije do odrasle jedinke, pristupa unutar gale polaganju oko 500 narandžastožutih, sitnih jaja. Iz njih se razvija prva od 7-8 generacija, čije se jedinke razilaze po ostalim, uglavnom mlađim listovima i stvaraju nove šišarike. Na jednom listu može biti više desetina pa i stotina gala, zbog čega on ne izraste do pune veličine već zakržlja i deformiše se. Već u drugoj generaciji, među galikolnim ušima javlja se manji broj korjenašica, koje nastavljaju razvoj na korijenu loze.

Bolesti vinove loze: Prepoznajte simptome i obavite zaštitu na vrijeme

U narednim generacijama pojavljuje se sve veći broj radikola tako da u posljednjoj, na kraju vegetacije neposredno pred opadanje lista, više nema galikolnih listarica.

Na korijenu se tokom godine može razviti i do deset generacija štetočine. Pred jesen se između korjenašica pojavljuje krilata generacija sexupara, koja izlazi na površinu zemlje i vrši raseljavanje. Ove ženke polože od tri do devet jaja u pukotine kore i ona su nejednake veličine. Iz krupnijih se javljaju ženke, a iz sitnijih mužjaci. Nakon kopulacije, ženka polne generacije (sexuales) polaže samo jedno jaje.

Evropski tip loze je osjetljiviji 

Na evropskoj lozi filoksera se razvija isključivo na korijenu. Ženke polažu jaja na žilice korijena. Neposredno po polaganju ona su zelenkasto žuta, a kasnije posmeđe. U toku jeseni, kada temperatura zemljišta padne ispod 7C°, uš prekida sve aktivnosti i povlači se dublje u zemlju (do 20cm, vrlo rijetko i do 100cm) gdje prezimi. Prezimljavaju samo larve prvog i drugog stadija, koje se ponovo aktiviraju u proljeće, kada je temperatura tla iznad 13 stepeni.

Ishrana štetočine na korijenu usjeva dovodi do hipertrofije tkiva i stvaranja većih i manjih čvorastih zadebljanja. Kora na tim mjestima puca i stvaraju se rane kroz koje prodiru razni uzročnici truljenja, ubrzavajući propadanje cijele biljke. Loza odolijeva napadu obično četiri do pet godina, nakon čega je korijen potpuno uništen.

Mehanizam osjetljivosti evropske, odnosno otpornosti američke divlje loze, leži u građi korijena i njegovim biološkim osobinama. Tkivo kod američkog tipa je čvrsto, te su ubodi uši plitki. Na mjestima uboda loza vrlo brzo formira plutasto tkivo, čime onemogućava infekcije i nastajanje procesa truljenja. Kora korijena evropskog tipa je mekana, zbog čega ovaj insekt stvara duboke rane. Loza na oštećenim mjestima veoma sporo stvara plutasto tkivo, rane sporo zarastaju i kroz njih prodiru uzročnici truljenja. Uš je na njenom korijenu prisutna tokom cijele vegetacije.

Suzbijanje uz navodnjavanje grožđa

Potreba suzbijanja filoksere postoji prvo u matičnjacima vegetativnih podloga američke divlje loze. Ovo se provodi zimskim tretiranjem DNOC i DNBP sredstvima protiv jaja patogena.

Pored navedenog, zaštita se obavlja i tretmanima organofosfornim i drugim insekticidima, istim kao i protiv lisnih ušiju, odmah na početku vegetacije.

Spomenuti ćemo neke od lijekova protiv filoksere koji imaju izrazitu sistemsku leziju - Marshall, Confidor, Actellik, Zolon, Mitak. Neonikotinoidi u granulama ili kao prašak takođe se mogu koristiti u suzbijanju tako što se otope u vodi u koncentraciji/količini od jednog grama po litru.

I bolesti prezimljavaju u vinogradu - za plamenjaču potrebne "tri desetke"

Ovo rješenje primjenjuje se uz navodnjavanje grožđa. Pored toga, svake druge godine jednom - na početku proljeća i otvaranja pupoljaka. Posipati ih sa DNOC (2%). On ubija ne samo filokseru nego i druge štetočine, a također uništava i uzročnike bolesti. Osim toga, vrši se fumigacija slojeva tla sa dikloroetanom.

Za zaštitu vinove loze od ovog patogena, u obzir dolaze samo hemijske mjere. Osnovna tehnika je zimsko prskanje zasada sa DNOC (Kreozan, Žuta pasta, Rumesan ulje, Žuto ulje), DNBP (Dinoseb, Gebutox, Morozin), mineralnim - parafinskim uljima (Frutapon). Pomenutim sredstvima postiže se efikasnost od najviše 80 posto i zato postoji potreba za dodatnim mjerama tokom vegetacije. Ukoliko je zimsko tretiranje propušteno iz određenih razloga, potrebno je poduzeti ga u toku proljeća.

Uzaludan je trud pri podizanju savremenih zasada kao i onaj uložen u đubrenje i obradu, ako štetočine i bolesti unište veći dio prinosa.