Kako i kada se prerađuje soja za ishranu stoke, a kada ne?

Zrno soje (Glycine hispida L.), i pored velike hranljive vrijednosti, sadrži i materije koje su štetne za domaće životinje, ali i ljude. Prema intenzitetu štetnosti ove antihranjive materije, po Himovicu (Hymowitz), grupisane su u dvije klase. Od ukupne količine antihranjivih materija najviše ima kunitz trypsin inhibitora (oko 6% od ukupne sume proteina). Da bi se ova termolabilna jedinjenja neutralisala, prije upotrebe u ishrani zrna treba termički obraditi.

U proizvodnji stočne hrane termička obrada može se izvesti zagrijavanjem zrna ili tretiranje sojine sačme vrelom vodom. Ovi dodatni troškovi u proizvodnji stočne hrane mogu se smanjiti gajenjem sorti koje imaju značajno smanjen sadržaj štetnih materija.

Odgovori na izazove u proizvodnji soje: Genomska selekcija i zakoni

Takve sorte sa zrnom, koje ima smanjen sadržaj škodljivih supstanci - bez Kunitz tripsin inhibitora su, recimo, Laura srednjestasna sorta (I) i kasna sorta (II) Lana. Zrno od takvih sorti je moguće prerađivati na nižoj temperaturi i za kraće vrijeme. U ishrani odraslih kategorija domaćih životinja nepreživara može se koristiti bez prethodne termičke obrade zrna.

Važno i cijenjeno proteinsko hranivo

Generalno, sorte sa Kunits trypsin inhibitorom, čije zrno je sirovo sa 14 do 16% vlage pa sve do 12% (čuvanje soje), ne koristiti sirovo i treba ga termički obraditi prženjem soje 15 minuta na temperaturi 130 stepeni, osim sorti, kao što sam prethodno naveo, bez inhibitora Trypsina.

Utvrđeno je da se radi o supstanci koja je proteinske prirode i koja u digestivnom traktu životinja, pankreasu, inhibira lučenje enzima tripsina. Posljednjih nekoliko decenija termički obrađeno zrno postaje veoma važno i cijenjeno proteinsko hranivo u ishrani domaćih životinja jer sadrži visok procenat proteina, ali i energije. Proteini soje su visoke biološke vrijednosti sa visokim sadržajem lizina, dok su deficitarne i limitirajuće aminokiseline u zrnu soje cistin i metionin. Lizin je aminokiselina koja je nužan gradivni element za pravilan rast i razvoj organizma kao i za proizvodnju energije.

Ovaj problem je lako rješiv, a najefikasniji način smanjenja termolabilnih antihranjivih materija je termička obrada zrna. Neadekvatno korištenje temperature i dužina trajanja procesa obrade sojinog zrna, mogu dovesti do gubitka ukupne hranljive vrijednosti ove uljarice, a samim tim direktno depresivno dejstvo na proizvodne rezultate životinje. Alternativa jeste korištenje sorti sa smanjenom količinom tripsin inhibitora. Pored proteina, ugljene hidrate zrna čine rastvorljive materije (skrob, celuloza i pektin) koji su lako rastvorljivi u vodi.

Koje životinje mogu da jedu i u sirovom stanju?

Istraživanja i praksa pokazuju da kokoške nosilje bolje podnose sirovo sojino zrno od pilića. Takođe, pilići su osjetljiviji na antihranjive materije iz zrna u odnosu na svinje. Ishrana svinja i prasića ne dovodi do hipertofije (uvećanja) pankreasa. Za ovu vrstu nepreživara učešće ove uljarice u obroku preko 10% se ne preporučuje, jer veće količine dovode do strukturnih promjena masnog tkiva svinje.

Soja se u ishrani preživara može davati u sirovom stanju, ali nikako kada se u obroku nalazi dodata urea. Ureaza, porijeklom iz sojinog zrna kada se nađe u kontaktu sa ureom, dovodi do oslobađanja velikih količina amonijaka u buragu uslijed čega životinja nije u stanju da iskoristi cjelokupnu količinu oslobođenog amonijaka, te se smanjuje iskorištavanje obroka i dolazi do intoksikacije krvi. Takođe, teladima koja su lakša od 200 kg ne treba davati sirovo zrno zbog nedovoljno razvijenog kapaciteta želudca. Sojina pogača se koristi i u ishrani brojlera i ćurki i koja ima osam puta više ulja od sojine sačme.

Ekstruder za obradu namijenjen je za termičku obradu - ekstrudiranje sojinog zrna i ekspandiranje. U procesu ekstrudiranja, zrno se usitnjava i zagrijava do temperature od 120 - 135°C. Ekstrudiranjem sojinog zrna eliminišemo štetne materije iz zrna (Kunitz inhibitora Trypsina) i ujedno aktiviramo proteine koji daju osnovni kvalitet punomasnom sojinom grizu. U procesu ekspandiranja prethodno usitnjeni materijal se zagrijava do temperature koja zavisi od materijala koji se ekspandira, a u cilju dobijanja energetski vrijednijeg hraniva. Ekstruder - ekspander primjenu nalazi u mješaonama stočne hrane, na farmama i savremenim poljoprivrednim gazdinstvima.

Visokim temperaturama obrade uljarice uništava se nepovoljno djelovanje fermenata ureaze i tripisin inhibitora, koji su sadržani u svježem zrnu.

Dva tipa prženja

Dva su osnovna tipa i najčešća načina prženja sojinog zrna:

1. prženje soje u bubnju ili
2. u visoko temperaturnom sušioniku kod kojeg se zrno soje prevozi preko perforiranog poda kroz koji se ubacuje vrući vazduh.

Privredni značaj soje ogleda se u velikoj proteinskoj hranidbenoj, energetskoj i vrijednosti zrna, koje ima vrlo značajnu ulogu u ishrani domaćih životinja, ljudi i industrijskoj preradi.

Prženjem u bubnju sojino zrno ubacuje se u rotacioni bubanj gdje se visoka temperatura postiže najčešće otvorenim plamenom i u kojem zrno ostaje od jednog minuta do pola sata, zavisno od tehnologije prženja.

Visokim temperaturama prženja uljarice uništava se nepovoljno djelovanje fermenata ureaze i tripisin inhibitora, koji su sadržani u svježem (sirovom) sojinom zrnu. Na taj način poboljšava se svarljivost, hranidbena vrijednost i iskorištavanje hraniva.