Naše trave interesantne i za istraživače sa Novog Zelanda

Uspostavljanje naučno-istraživačke saradnje Instituta za genetičke resurse iz Banjaluke i Margot Forde Germplasm Centra (MFGC) sa Novog Zelanda, je bio povod za ovu priču o genetskim resursima naše zemlje u oblasti krmnog bilja. U vezi sa tim razgovarali smo sa direktoricom Instituta Marinom Antić i istraživačem MFGC Zane Webberom. 

Institut za genetičke resurse u Banjaluci je ne samo naučna institucija, već ima i jednu dublju notu, a to je podrška u očuvanju istorije, tradicije i kulture naših krajeva. Čuvaju od zaborava tu vezu između čovjeka i prirode i vjekovne borbe za preživljavanje, posebno sa gledišta proizvodnje hrane. U ovom slučaju to se ogleda kroz različite sorte voća, povrća, ali naše sojeve i rase domaćih životinja, koje čuvaju putem in situ ili ex situ modele konzervacije. Institut je u zadnjih nekoliko godina izašao među građane, i može se reći uzeo aktivnu ulogu u svakodnevnom životu.

Nedavno ste se predstavili i na Sajmu plodova i cvjeća u Banjaluci. Kakvi su molim utisci građana na ponudu različitih biljaka koje ste vi ponudili i uopšte na Vaš štand?

Sredinom septembra 2022. godine, Institut za genetičke resurse učestvovao je kao izlagač na jesenjem Festivalu cvijeća i plodova čiji je organizator grad Banjaluka. Ovo je treći Fesival cvijeća na kome smo učestvovali kao izlagači, gdje smo predstavili sadni materijal drvenastih i žbunastih vrsta i trajnica iz naše rasadničke proizvodnje.

Možemo reći da smo zadovoljni i prepoznati kao proizvođači sadnog materijala i drvenastih i zeljastih biljnih vrsta koje možda nisu zastupljene u proizvodnji i prometu drugih rasadničara. Građanima su posebno zanimljive naše šumske voćkarice, na primjer oskoruša i brekinja.

Mogućnosti nove saradnje

Gdje je sljedeće učešće Instituta?

Od januara 2022. godine Instituta za genetičke resurse je kao institutucija postao članica međunarodne mreže botaničih bašti, odnosno Botanic Garden Conservation International. Ovim je Botanička bašta Univerziteta u Banjoj Luci postala međunarodno vidljiva i stvorene su mogućnosti za nove saradnje, fondove i unapređenje uopšte. U maju 2022 godine, u Budimpešti u Mađarskoj, održan je 9. kongres botaničkih bašti Evrope, EuroGard IX. Saradnici Instiututa aktivno su učesvovali na kongresu, gdje su predstavljeni rezultati istraživanja radne grupe za šumske genetičke resurse u okviru Programa očuvanja biljnih genetičkih resursa.

Da li u svom dvorištu imate stablo stare voćne sorte? Uključite se u projekat!

Svakako je u planu i dalje učešće na ovom kongresu, kao i drugim naučnim konferencijama na kojima će Institut predstaviti svoj rad na očuvanju genetičkih resursa Republike Srpske. Svake godine učestvujemo i na Festivalu nauke u organizaciji Ministarstva za naučnotehnološki razvoj, informaciono društvo i visoko obrazovanje RS. 

Zadovoljni prikupljenim materijalom

Institut je svojim radom privukao i različite međunarodne institucije, ovih dana je aktuelna posjeta predstavnika AgResearch sa Novog Zelanda. O čemu je riječ i koja je uloga Instituta u ovoj saradnji?

Ovog ljeta smo uspostavili kontakt sa Bankom gena za krmne biljke sa Novog Zelanda (Margot Forde Germplasm Centre), koja ima jednu od najraznovrsnijih kolekcija krmnog bilja na svijetu. Inicirana je zajednička ekspedicija njihovog i našeg osoblja na području Republike Srpske, koja je i realizovana. Kolege su zadovoljne sakupljenim materijalom iako je ekspedicija kasnila u odnosu na prvobitne planove. 

Postavlja se naravno pitanje da li možemo očekivati i uzvratne posjete sa naše strane? Odnosno, da li će se nastaviti ta saradnja?

Direktor Banke gena za krmne biljke sa Novog Zelanda je takođe bio u posjeti IGR-u i upravo ta posjeta je rezultovala novim idejama za saradnju, dogovoreni su novi projekti i ukoliko sve bude teklo po planu svakako da će biti prilike i za uzvratne posjete. Zaista se nadamo da je ova ekspedicija samo početak jedne dugoročno uspješne saradnje.

Vrste na pašnjacima se moraju mijenjati

Sa nama je i Zane Webber, koji će nam više reći o razlozima njegove posjete našoj zemlji. Treba reći da je skoro odmah po doalasku dobio i nadimak Kiwiana Zejn (Zane), po uzoru na Indiana Džons. 

Šta Vas je nagnalo da dođete nama u posjetu i kao što ste rekli da putujete skoro 50 sati? 

MFGC čuva 160.000 uzoraka sjemena iz oko 100 zemalja koje predstavljaju više od 2.200 vrsta iz 350 rodova i preko 70 porodica biljaka. Ova kolekcija obuhvata obimne divlje kolekcije već komercijalizovanih vrsta, uzorke stranih i domaćih sorti, oplemenjivačke linije i genetske rezerve. Ona pruža osnovu za uzgoj i istraživanje biljaka za očuvanje pašnjaka, travnjaka i zemljišta na Novom Zelandu, kao i za očuvanje nekih od najugroženijih vrsta naše autohtone flore. Obje kolekcije igraju važnu ulogu u međunarodnoj zaštiti biljaka.

Sakupljanje trava je veoma važno jer se izvozna ekonomija Novog Zelanda pretežno zasniva na pašnjacima, a skoro sve pašnjačke biljke su egzotične ili porijeklom iz drugih zemalja. Vrste na pašnjacima se moraju mijenjati kad se pojave problemi, npr. pojava novih štetočina, uticaj klimatskih promjena, mikrobiona zemljišta i zbog drugih razloga. Centar za germplazmu obezbeđuje biološki resurs koji obezbjeđuje prevenciju od budućih problema koji proizilaze iz ovih promjena.

Čime je rezultirala dosadašnja saradnja?

Uvođenje novih vrsta i sakupljanje germplazme su važni dijelovi rada MFGC-a. Posljednjih godina, zajedničke misije prikupljanja su sprovedene u oblastima od posebnog značaja i interesa za Novi Zeland. Sporazum o saradnji između MFGC i Univerziteta u Banjoj Luci, koji je potpisan u avgustu 2022. godine, prvi je korak ka razvoju budućih zajedničkih projekata koji uključuju: misije prikupljanja, očuvanje i evaluaciju biljnih genetičkih resursa.

lobalni trezor sjemena primio nove kolekcije - čuva ga od rata, bolesti i drugih katastrofa

Prvi projekat ove saradnje bila je misija sakupljanja sjemena širom Bosne i Hercegovine tokom septembra 2022. godine. Ovu aktivnost su organizovali dr Marina Antić (Banja Luka – Institut za genetičke resurse) i dr Kioumars Ghamkhar (MFGC). U kolekciji su učestvovali Nikola Travar (Banja Luka – Institut za genetičke resurse), Miljan Erbez (Erbez Consulting) i Zane Vebber (MFGC). 

Tokom prikupljanja, istraživači su putovali širom zemlje, zalazili u teško prohodne djelove zemlje, brda i planine kako bi pronašli populacije koje je teško locirati i prikupiti. Kao i sve misije prikupljanja, i ovu su karakterisali dugi dani, naporan rad, razmjena znanja i prijatna druženja uveče. Usput je tim sreo zaista ljubazne mještane koji su bili iskreno zainteresovani za projekat i rado su pomogli. Prikupljeno je 75 uzoraka djetelina, ljulja, mačjeg repa, lucerke crvenog vijuka, ježevice i drugih vrsta. Svi uzorci su bezbjedno pohranjeni u Institutu u Banjaluci. 

Podršku ovoj saradnji je pružio i Ministar poljoprivrede Republike Srpske, Boris Pašalić koji je zajedno sa predstavncima MFGC i Instituta za genetičke resurse razgovarao o ovoj saradnji.  

Na kraju, šta kažem osim da imate zaista lijepu zemlju i čuvajte je.