Subakutna acidoza buraga - uzroci, simptomi i prevencija

Subakutna acidoza buraga (SARA) je probavno metabolički poremećaj koji se sve češće pojavljuje u stadima muznih krava. Dovodi do poremećaja u procesima razgradnje hrane, pato-morfoloških promjena na sluzokoži buraga u vidu parakeratoze i ruminitisa. Smanjuje se resorpciona površina sluzokože buraga i kao i stepen resorpcije proizvoda razlaganja hrane što dovodi do narušavanja metaboličke ravnoteže, prije svega do negativnog energetskog bilansa.

SARA utiče na smanjenje apetita pa i na pad proizvodnje mlijeka, povećava se osmotski pritisak sadržaja buraga, što dovodi do smanjenja vanćelijske tečnosti, odnosno do hipertonične dehidratacije. Uslijed ovih poremećaja smanjuje se zapremina krvi u cirkulaciji, a povećava se gustina i usporava njen protok u perifernim krvnim sudovima, a ovo uzrokuje laminitis.

SARA i laminitis najčešće prate jedno drugo

Naime, SARA utiče na stvaranje histamina i endotoksina koji izazivaju teške poremećaje u vaskularnom sistemu korijuma papaka. Ako proces duže traje može doći i do promjene položaja falangijalne kosti i deformacije rožine papaka.

Istraživači su identifikovali dvije proizvodne grupe u muznim stadima koje su najosjetljivije na ovaj probavno metabolički poremećaj. To su krave u ranoj laktaciji (unutar prve tri sedmice nakon teljenja) i krave na vrhuncu DMI (10–14 sedmica nakon teljenja).

Krave u ranoj laktaciji su pod većim rizikom zbog smanjenog apsorpcionog kapaciteta epitela buraga, loše prilagođene mikroflore buraga i naglog uvođenja visokoenergetske hrane u obrok. Krave na vrhuncu DMI su u opasnosti zbog visokog nivoa isparljivih masnih kiselina (VFA) proizvedenih mikrobnom fermentacijom, koje preplavljuju puferski i apsorpcioni kapacitet buraga. Tada dolazi do pada pH vrijednosti sadržaja buraga ispod kritične tačke od 5,5 što narušava normalan tok metabolizma.

Simptomi i uroci

Kod krava je relativno lako uočiti simptome: preživari refleksno prestaju uzimati hranu, usporava se preživanje, pojavljuje se blagi proljev karakteriziran pastoznim fecesom koji sadržava mjehuriće gasova.

Uzroci ovom poremećaju mogu biti različiti, a najčešći su:

• Obrok sa visokim sadržajem koncentrata: Ishrana sa velikim učešće brzo fermentirajućih ugljenih hidrata, kao što su žitarice (kukuruz, ječam, pšenica), može dovesti do prekomjerne proizvodnje isparljivih masnih kiselina (VFA) i mliječne kiseline u buragu.
• Obrok sa niskim sadržajem vlakana: Obrok, najčešće od zelene mase, koji sadrži malo vlakana može smanjiti proizvodnju pljuvačke i smanjiti puferski kapacitet buraga. Pljuvačka pomaže u neutralizaciji kiselina u buragu. Primjer je lako svarljiv obični ljulj jer sadrži visoke koncentracije brzo fermentirajućih ugljenih hidrata i niske koncentracije fizički efikasnih vlakana što stvara preduslive za pojavu SARA.
• Nagle promjene u ishrani: Brze promjene u ishrani, posebno pri prelasku sa ishrane pretežno kabastim, na ishranu sa koncentrovanim hranivima, mogu poremetiti ravnotežu mikroflore buraga, čineći krave podložnijim acidozi.
• Biranje hrane: Krave imaju prirodnu tendenciju da selektivno konzumiraju određene komponente svoje ishrane. Ako krave selektivno jedu visokokoncentrovanu hranu i izbjegavaju hraniva sa višim sadržajem vlakana, to takođe može dovesti do neravnoteže u buragu. Zbog toga obrok treba biti dobro pripremljen i usklađen sa potrebama krava.
• Učestalost i vrijeme hranjenja: Nepravilan raspored hranjenja ili rijetki obroci mogu doprineti SARA-i. Krave koje se hrane velikim količinama koncentrata u jednom obroku mogu doživjeti brzu fermentaciju i posljedični pad pH buraga. Najbolje je da na hranidbenom stolu odnosno u jaslama uvijek bude nešto hraniva.

Naime, slab unos vode takođe može doprinjeti pojavi SARA. Voda je ključna za održavanje odgovarajuće hidratacije i podržavanje rada mikroorganizama buraga.

Prevencija

Kada govorimo o prevenciji probavno metaboličkog poremećaja, onda treba pored jedinki posmatrati i grupe životinja, odnosno cijelo stado. A posebno ako govorimo o balansiranju obroka i prilagođavanju potrebama jedinki odnosno grupa u različtim dijelovima laktacije.

Konkretne preporuke su predstavljene i tabeli ispod:

VFA - isparljive masne kiseline; TMR - ukupno miješan obrok; SM - suva materija; NEL - neto energija za proizvodnju mlijeka; NDF - neutralna deterdžentska vlakna; DCAD - hranidbena katjonsko-anjonska razlika; eNDF - efektivna NDF; NFC - ugljeni hidrati bez vlakana.

Ukoliko dodajemo određene pufere u obroke, neophodno je dobro odrediti količine. S tim u vezi postoje sljedeće preporuke u g/dan po grlu:

• Soda bikarbona - 110 - 225
• Natrijum seskvikarbonat - 110 - 225
• Magnezijum oksid - 50 - 90
• Natrijum bentonit - 110 - 454
• Kalcijum karbonat - 115 - 180
• Kalijum karbonat - 270 - 410

Pored navednog, neophodno je obezbijediti kvalitetnu, čistu i svježu vodu za životinje. Pristup vodi mora biti jednostavan, lagan. Treba imati dovoljno mjesta za napajanje, što znači dovoljne površine korita odnosno dovoljan broj pojilica.

Je li svaki boks dobar za muzne krave i na šta obratiti pažnju!?

Prevencija je bitna s obzirom da se klinički efekti odnosno ekonomski gubici javljaju sa zakašnjenjem, tj. nakon acidotskog "udara".  Zbog toga je ona mnogo povoljnija od liječenja. Naravno, u težim slučajevima liječenje je nezaobilazno. Sprječavanje pojave ovog poremećaja uključuje pažljivo formulisanje obroka, uspostavljanje ravnoteže kabaste (vlaknaste) hrane i koncentrata, postepeno uvođenje promjena u ishrani, posebno nakon početka muže, i osiguranje odgovarajućeg pristupa kvalitetnom izvoru vode. Rad sa inženjerima stočarstva na formulisanju obroka i praksi upravljanja u stadu je od suštinskog značaja za održavanje zdravlja i proizvodnje muznih krava.